ISUA LAMA TANG HNUNEKA PAWITE

Tuna Phullen khaw lai Diakkawn atanga chhim chhak hawia i kal chuan, tun hmaa Damdawi In tlang an tih in hawi chho anga, chutah chuan Biakin mawitak mai a lo ding luah tawh tih i hmu ang a. Khandaih awm laia Hripui vei an tih a sorkarin damdawi thiam a tirhte awmna tlang a nih avanga he hming hi pu ta a i a. Tunah chuan thlarau lam damna hmun a lo ni leh ta zawk a ni. I kal zelin thingse Chawlhhmun i thleng leh ang a, chu laiah chuan Upa Biakchhunga te, Pu Thangvela te Lungdawh a tanga hmar chhak lam i hawi chuan Sakuh lamlian an tih, tunlaiah Govt. Comprehensive Middle School i hmu thei mai bawk ang. Chuta tanga i chhoh leh chuan tuna Phullen khauin a thut chin i pel thuai ang a, Lungpui Chawlhhmun i thleng chho mai dawn a i. Lungpui Chawlhhmun atang chuan han hawi let leh la, i kal tanna Diakkawn phei te, Phunlai-hmun-tlangte chu fiah takin i hmu thei ang a, tun hmaa i Di sahna ni mai thinahte khan BDO Office leh Quarters te, a bul maia Phullen Vengthar Biak In leh Pastor Quarters te pawh i hmuh hmaih thei chuang lovang.

A piahlam Saihum kawn i en phei zel chuan sahlam kawn leh vangte awm lai a an Sahlam, Zihnghal thing la dingte chu Phunglaia hmun tlangin hliah mahse Govt. Middle School leh Presbyterian School te chu i hmuh hmaih thei chuang lvoang a. A hmar lam thla, fu huan leh I aidu khawrh thinna laiah te chuan inhlri a lo ding tawh a ni tih i hmuh rualin Public Playground leh National High School te leh PWD IB te i hmu nghal ngei ang. Chu lam hlira rilru i pek lai chuan Lungpui Chawlhhmun a awm i ni tih in hre chhuak la, Darkhuma veng tlang lam hawi ve thung teh. A tlang bul zawlah khan Primary Health Centre sak zawh tawhte, a chhak lawka Tanky(Phullen chawmtu PHE Public Water Reservoir tihna - Bs) i hmu ang a. I bul maia pipe lo inzam zur mai pawh chu i hmu nghal mai ang. He pipe hi Mawmrang tlang lehlam panga Pawlrang ram Bak Lui peng hrang hrang lakkhawma Phullen khawpui chawmtu a ni tih i hriatin Sorkar thatzia pawh i ngaihtuah nghal dawn nia.

Kawngpui zawh chho zelin Kuhlkawn i lo thleng ta reng mai. Pu Zadailova Damlai lungdawhte kha zawl zirah an lo intlar i hmu ang. Heng hi ram buai lai a Sipaiho ten an tih danglamtir a ni a. Lungdawh bul a Bung leh Rihmim mawi tak awm thin pawh kha i mithhlain hmu tel bawk la. A ngai ngaiin an awm thei ta lo a ni e. Kulhkawn atanga Khandaih tlang i hawi chhoh chuan 1903 August ni khat a Thingtlang sikul hmasa ber, Biak In atana an hman nghal hmun chu a lang thei mai a. A hmuna en kher i duh phei chuan han pan lawk a har hauh lova. Helai hmunah hian Arts and Culture Deptt. leh Phullen YMA tangkawpin lung an phun a. Phullen Kohhranin Bether lung a phun bawk. Chung chuan helai chanchin a lo hrilh belh thei ang che. he lai hmun hi 1903 a Mizo lal ropui te zinga mi Pawibawia fapa Vanphunga’n Sihfa a tanga a rawn zawn Kristian awmna hmasa Thlarau thianghlim thenna leh tihduhdahna hmun a nih avang hian a ni ta ve ang - kan rama School hlun ber berte hawn ni pawh a chian loh laia Khandaih school din ni kan chian theih viau.

Kulhkawn atangin chhimchhak i hawi chuan , Lalhuan tlang pang thingpui leh raw hmun pui thinte chu an chereu zo tawh tih i hmu ang a. A huan bak lawk mual nuam tak, a changa sikul, a changa Community hall sak thinna lai liam pangper ah khan a lawm Rambuai lai a ram tana inper chhungte hovin an awmna lalhuan tlang atanga chianga a lan theih hmun a an dah khawmna, khaw chhung niten Ramchhan veng tia mawi taka an lo phuah chu. Chumi hnuai maiah chuan Middle School hmun hlui tun hma Pu. R. Lalruata (L), Pu L.C. Thanga, Pu Rokhuma, Pu Lalkhuma, Pu L. Tusanga ten an lozirtir tawhna pawh far leh nawalh thingin a bawm te pawh i hmu thei bawng ang.

Pengthuamthum lam panin i chho zel ang a. Thlanmual peng i pel tihin Mualveng tlangpang leh Sunhlu mual i hmu thei mai ang a. Mahse lungsum tui kama bawhbelduhloh ding lawr zuah thin chu i hmu tawh lovang. Pengthuamthum i thlen chhoh chuan Kristmas ruai theh zawh apianga ennawm en thinna hmun a nihte i hre chhuak ang a. Mahse, khua leh khaw Tournament han dawnna atan chuan i iai hnuhnawh leh mai thei a ni. Helai zawlah hian Zawng In te, Luangpawn te nen Phullen tlangval ten Hockey Cup an chuha an lo inbawr ve luai luai thinna chu. A chhimchhak kilah chuan Lungphun pakhat lo awm i hmu mai ang a. Chu chuan Phullen an kaileh(Lal khan khaw mipuite Lo neihna tha tur hmun, ama ram chhungah a insawnkual pui thin) kum 1926 a nih dante, 1976 ah Golden Jubilee lawm a nih dan pawh i hre thei mai ang. Pengthuamthum chhuah lam zu hawi thla mah la, Tuitai hnar a Khuangthli te leh thlanmual hlui a Rihmim, Bung leh Hmawng ding khup te chu an ni mai ang.

Hmunhlui lam panin i kal zel ang a, Mualveng, Lailakte i kalpel phei ang a. Biak In kawn thlen dawnah, kawng thlanga, Pu Dova leh kawng chhak a Pi Dengi In hmun hluite chu i rilruah an lo lang zawk ang a. Pi Dengi kawmchara a Pu Vansuaka leh Pi Rovi te nupa pawh i hre chhuak nghal ang a. Biak In kawna Mizo Union lungdawh pawh hmuh tur mumal i hre tawh lovang. Biak In hlui hmun a kaltlangin hmunhlui thlanmual pan phei zel a, Khiangkarkah kawng zawh phei zel ang che.

Kawng chhakah mual nuiam tak, a laia Bung tawi luai mai a lo awm ang a. Hei hi 1926 a Awksarala hova Phullen an kai leh tuma thlanmual atana an hman, tuna khaw thar leh Thanglailung lama kan rauhsan thlenga hman ni ta chu. He thlanmual ah hian a lawm Upa Dodaia, France ram kal tur Mizo talngval Sanghnih rual lammuala an intlansiak tira pakhatna (tlanchak ber) te, Kaikhama Phullen in Sakei huai an hual tuma mi pahnih lai a seh tuma a thiante ruang kapkalak a ding chat e, Upa Hanga Zirtirtu pension thleng a thawk a, a naupang zawng zawng ten ka pa Hanga tia an sawi leh koh te, Upa Zulawma Phullen a YMA dintirh a President hmasa leh Kohhran khai pa te, Upa Kapruma, pa lianni hauh si lo Tuikhiang thir phurh thin laia chak hmingthang Sakawrin a tlukloh te, Pasaltha leh chak Ziktawia tumpang lu char zo leh a thianpa Vawmkaia ram lama thangchhuah, Sihfa awm laia Zawlbuk a tlangval hovin an zir dual dual A, Aw, B a vai kala hawntu te, kan ramin zalenna a sual Phullen tlang atanga chhuak tam tak te zinga Phullen khua ngeia kahhlum Lt. Col. Pangliana C.O. Vanapa Battalion, a thlan laih leh a vui lai zawng zawnga sipai ten an ven chung a,khawtlang, YMA nula leh tlangval ten chuti chung pawh aan tihtur leh an tih duh tim hauh lova an tih mawi taka ram tana inpe an phumna leh mi tha lehduhawm tak tak kan sawi sen si loh an phumna he thlanmualah bawk hian a lawm “Lal Isua Lama tang Hnuneka Pawite” an phum ni.

Hnuneka Pawite hi a hmingpui an awm avangin a hnam hming Pawite hi an sawi lang ziah a ni awm e. A rualpuite chuan a fanu hming chawiin Lalhnui pa tiin an ko thin a, tunlai atanga han thlir chuan ani hi pa mawl ve tak a ni mai a. Tursing vaibel zu a inkhawm kal thin, Biak In banga Vaibel tara hawn paha a puan vena thiat hawng leh mai thin a ni a. Pian leh murna lamah chuan han chhuan tur a nei bik lo hle. Pu Zakhuma pa, Vanphunga Khawnbawl ina a laichin fahrah a enkawl seilen, a fa ang taka seilian a, a in atanga nupui nei a, inhrang chang ve leh ta a ni awm e.

Amah hi mi inngaitlawm leh taima a i a. Ei leh barah intodelh reng mi a ni a. MI pawisawi hlau tak a ni. A tlawngmaih leh taimak zia an sawi thinah chuan, Abor runin Mizo tlangval mi zathum rual lai Kuli in an kal a. Chutah chuan a tlawmngaiin a taima filawr hle a ni, an ti. Mizo tlawmngaihna la that lai leh khua leh khuate an in el ruk reng laia a langsar khawp a awm chu a ropui hle a ni.

Hetiang ang mi tlawmngai leh taima, inngaitlawm, thuhnuairawlh mi hi Pathian pawhin inpuannan a duh a ni ngei ang. Kum 1906 a Khandaiha harhna a lo thlen pawhin khawvar hma deuh hi a thawh hun a ni a. Pathian hla hi a sa a sa a, khua a varah a fa te a kai tho ve thin. A theih ang anga midangte zawngkhai tum tlat mi a ni.

Kum 1906 ah Khandaih (Hmar Vanphunga ) khua chuan khawthar Changzawl ah kai an tum a. Khawtharah chuan Bawkte an sa a. Khandaihah chuan tih tur em em an nei lova. Hemi kim hian khua a sang hle mai a. Sangha tlangvuak an rawt ta a. A pachhuaka thawh a, ngaihhih sumthum neih theuh tur, an ti a. Mizorama lui lian ber pawl Tuivai chu vaw turin tuivai Licheng tiauphovah chuan riahbuk an sual ta a. Lisei hnarah rusum an thlak a. Sangha an har ruai ta mai chu a hmuhnawm tham hle a ni. an ti.

Sangha an han dap tan tihin Hnuneka chu Phuaibuang ram lam kamah meng sen rumin Tuipuisuthlah bulah a lo awm a. A phun nuah nuah mai a. “Kei chu Lal Isua lamah ka tang, nangni chu Stana’n a vel che u,” te a ti a. Amah leh chu tui thiam a ni si lova, midangte anhriattir hlan chuan ral lehlam kamah a lo awm leh tawh a. mak an ti hle a. A hnua a fate hnena a sawi dan chuan , “Lal Isuan min hruai a, tui chungah ka kal mai a ni,” a ti. Lui ral a lo kai leh hnu pawh chuan a la phun a la phun a, Val upa ten, “ Inah haw pui ula, Khalpui a Thawi a ngai anih hi,” an ti a. Papuia, Chawngkunga, Phunglama te hruai hawng turin an ti a. Khaw lam panin an kal pui ta a.

Tuivai atanga hla vak lo, Bangla lui an thlen chuan Hnuneka chuan chawlh a rawt ta a. An han chawl a, tawngtai a rawt leh a. An tawngtai lai chuan lungthirl a vawm anga ri er er hi an hria a. An Amen rualin Vapual thlawk ri anga ri huau huau an hre leh a. An han en velin engmah an hmu lova, Hnuneka bawk chuan zai a rawt leh ta a, “Lo tang ru ka lo kaldawn e, Lalin a tih khi,” tih hla an sa a.An pali chuan an lam ta chiam mai a. An lam zawh chuan Hnuneka chuan, “ka harh ta e, I kir leh ang u,” a ti a. Tuivai lam pan chuan an kir leh ta a.

Tuivai chu an zu thleng leh ta a. An riah hmun tiaupho an thlen chuan an hla pangngai bawk sa in an lam leh ta a. Hemi ni hi Pathian ni (8.6.1906) a ni a, sangha vuaknaah hian Kristian engemaw zat an tel a. Chawlhnia Sangha han dap chu anhreh hle mai a, anni pali lam an hmuh chuan an tlan khawm a, an lam ta zel mai a. An chungah chuan thlarau Thianghlim harhna a thleng a. Pathian thu awih lo ho chu an thin a rim hle mai a. “Pathianni-in sangha ka dap duh lo te an ti vei a, I pe ve lo tawp ang u,” an ti a. An lam zawh chuan sangha chu an han dap ve ta a. An man thei ta phian mai a. Pathian thu awih lo ho ai chuan anman tam zawk mah a, an man sa chu an finkhawm leh ta a ni.

He Thlarau Thianghlim harhna hian Khandaih khua chu a chiah hneh hle mai a. Mahse, Lal leh Upa te chuan an ngaithiam lo hle a, Mizo zia tihdalna turte, ei leh bara harsatna thlentu turah te an ngai a. Ringtute chu nasa taka sawisain an tiduhdah ta a. Ruah sur bur bur zanah te khua atangin an hnawtchhuak a, kutthlakin an vua a, an thil neihte pawh an chhuhsak bawk a ni. Hetia an tihduhdah takah hian mi tam tak chu an sahimna tur zawngin khaw dangah an pem chhuak a, heng mite hmang hian Pathian chuan hna a thawk chunzawm zel tho a ni. He tihduhdahna hian Hnuneka pawh a hmaih bik lova. Amah lo enkawl seiliantu, fahrah retheihna laka lo dawm kangtu chu Lal Upa a ni si a. Lal Upa chhungkaw zinga khatiang lo awm ta chuan an rilru pawh a la hle a ni ang. Tihduhdahna pawh an tuar ve hle tawh hnuah, “Tawngka talin Kristianah ka bang,” ti la kan ngaidam ang che,” ti a thlemna chu zawmin eng emaw chen chu a bang ang pawhin a awm ve a. A khawsak dan leh awmdan en chuan a nun hruaitu leh khalhtu chu Chanchin Tha a ni tih a lang tho si a. Mi anga thu sawi a, phul pui ve chiam chi a ni lova. Kohhran ho thil tihna hrang hranga tel leh nun pui mai chu a tih ve dan a ni.

Fanu 6 leh fapa 1a nei a, a taimain a fate pawh amah ang maia taima an ni a, ei leh barah an harsa ngai lo. Ram buai leh harsatna hrang hrangte a tur chhoh hnuin kei chu “ Lal Isua lamah ka tang,” titu hnuneka Pawite chuan kum 90 mi niin 14.5.1978 Pathianni (Penticost ni) takin chatuan ram a lo pan ta a ni. Phullen kai kum 1926 atanga an thlanmual, midang tam tak an phumna hmunhlui Thlanmual ah tih chhim lam epah phum a ni. #

(He thu hi Pu Khuangchhana SDEO Rtd. ziah a ni a. Phullen Kohhran Centenary(1903-2003)Souvenir - 2004 a tihchhuah a mi lak chhawn a ni.)

Comments

  1. ekhai..phullen chu va ti tha ve..wesite tha tak in lo nei a lawm om hle mai..tha tak leh tluang takin lo kalpui zel dawn nia..Upa Lalrema Tupa.. Zarkawt

    ReplyDelete
    Replies
    1. Nia, hei kan phaktawk te te in kan chanchin kan dah khawm ve a nih hi. I pi leh pu te hi an hlu a nia. Dam reng se kan duhsak e. Lo tlawh ve fo rash aw.

      Delete

Post a Comment

Popular posts from this blog

PHULLEN DIARY 2020

MARTAR CHALBUANGA CHHANGTE - MIZO ZINGA KRISTIAN MARTAR HMASA BER