PHULLEN PA LAR, UPA LALREMA KAN CHAN TA

UPA LALREMA
(28.03.1928 - 05.03.2019)

By Buata Bawihtlung


Tukin 5.3.2019 Tuesday zing 2:30 am khan, Phullen khaw pa lar, Kohhran hruaitu pawimawh tak chuan chatuan ram min pan san ta, kan va ui tak em. Ka mi ngaihsan tak a ni a, a chanchin ka hriat ang angte ka rawn dah chhuak ang e – Buata

Pian leh murna:
Upa Lalrema hi March 28, 1928 Wednesday, Leap year kum khan Phullenah a lo piang a. A pa chu Phullen Kohhran Upa hmasa ber zing a mi Upa Ralkaikima a ni a, a nu chu Pi Bawihchhungi a ni. Phullen kai kha 1926 a ni a, Upa,Lalrema hi Phullen a piang hmasa pawl zing ami a ni.

Upa Lalrema pa chu Upa Ralkaikima a ni a, Upa Ralkaikima pa leh chu Rokanga a ni a, a nu chu Zaphung huaisena farnu Saihnuaii a ni. Upa Lalrema nu Pi Bawihchhungi hi Phullen vengthara Pu Thantawna (L) pa Pu Aia (Aiarha) te nen unau an ni. Pi Bawihchhungi te hi, kan lal Pu Awksarala te nen an intichhung hnai hle a, Pu Awksarala khan puanthui te pawh a thiam tir nghe nghe a ni.

A pianpui u leh naute:
Upa Lalremate unau hi 7 an ni a, mipa 5 leh hmeichhia 2 niin, Kohhran leh khawtlang tan mi fel tak tni hlawm. A nau Upa R.Laltluanga hi Phullen khaw mi BA pass hmasa ber a ni nghe nghe a, midangte pawh hi mi hriat hlawh tak takte an ni hlawm. An unau chu hengte hi an ni –

1. Upa Lalrema                  H/o Thanzami (L)              Phullen
2. Saihnuna (L)                  H/o Lalbuangi                Phullen
3. Upa R. Laltluanga (L)  H/o Lamkungi                      Imphal
4. Ramthangi                      W/o Upa Ramzauva       Phullen
5. Ngurzami (L)                  W/o Upa K.Lalrova (L)        Electric veng, Aizawl
6. Saithangliana (L)          H/o Vanlalhumi Pachuau      Aizawl Venglai
7. Ralkapsanga                  H/o Lalbiaknungi               Kolasib

A Nupui Fanaute:
Upa Lalrema hian kum 1946 February ni 22 (Zirtawpni) khan nupui neiin, Pi Thanzami nen an innei a. Pathian malsawmna dawngin fa duhawm tak, mipa 4 leh hmeichhia 3, kohhran leh khawtlangah pawh mi puitling tak tak an nei a. An fate chu hengte hi an ni-

1. Upa Lalbiakhluna         H/o Robuangi   Zarkawt
2. Lalrindika (L)                  (Naupan laia thi)
3. Lalngaihawmi                W/o MS Dawngliana Phullen
4. Lalthangzeli                    W/o Laldingliana (L) Aizawl Venglai
5. R. Lalthantluanga         H/o HC Lalchawiliani Phullen
6. Lalrokhawmi                  W/o Lalthantlinga Saitual
7. R. Lalbiaknunga            H/o K. Lalthanzauvi Phullen
8. R. Lalhnehkima             H/o Lalrimawii   Phullen


A lehkha zir lai:
Upa Lalrema hi lehkhathiam, hmanlai pawl 3 pass a ni. A naupan laiin Zirtirtu Hanga Sikul Phullenah a kal thin a. Pawl 3 hi a kum khatnaah a hlawhchham ve a, a beihnawnnaah erawh a thiam hle a, tha takin kum 1939 khan a pass ta a. Khatihlai khan Phullen a zir theih chin chu Pawl 3 a ni a, fa u a ni bawk nen Pawl 4 a zir chhun zawm thei ta lo a. Mahse, thiamna thuk zawk leh zau zawk nei turin kum 1940 khan Kelzâm khua a zirtirtu thiam tak Pu Biakṭhuama hnenah a nu leh pa ten an kal tir a. Pu Biakṭhuama hnenah hian English leh Mathematics a zir deuh ber a.  English pawh hi engemaw chen chu a thiam a, Sorkar lehkha ‘Petition’ saptawng un tak takte hi chipchiar takin letchhuak diak diak thei vek lo mahse, a tlangpui chu a hre vek thin a ni.

Kohhran Upa atan nemngheh a ni:
Upa Lalrema hi Kristian chhungkua, ringtu hmasa leh kohhran hruaitu pawimawh atanga piang leh seilian a ni a. A pa Ralkaikima kha, Khandaih ‘Vanphunga khaw’ kal zel, tun hnua Phullen Kohhran ni ta a Kohhran Upa hmasa ber a ni. Pathian leh a kohhran ngaipawimawh mi, theih ang tawk tawka Kohhran tan a thawk thin a ni. A pa hnung zuiin, Mizoram buai vanglai, khawkhawm kum 1968 khan Phullen Kohhran Upa ni turin thlan a ni a. Kum 1968-ah vek hian Suangpuilawn Kohhran Biak Inah Hmarphei Presbytery in Kohhran Upa atan a nemnghet nghal a ni.

Kohhrana a nihna chelh thenkhatte:
Upa Lalrema hi, tlangval lai aṭanga Kohhran a inhmang tak a ni a. Pastor induction service a Pastor pakhat a fuihna tawngkam pakhat ka la hriat reng “Kohhran zâmngul rinawm tak nih tum tlat ang che” a tih kha amah hian a takin a dinpui tlat a. Kohhranah nihna pawimawh tak tak a chelh tawh nghe nghe a. Tualchhung Kohhran a nihna pawimawh hrang hrang te bakah, Pastor Bial Chairman te, Bial Secretary hna te leh Presbytery Moderator hial te a lo chelh tawh a. Tin, Mizoram Synod a Committee pawimawh tak tak- Music Committee te, Pastoral Committee-ah te member a lo ni tawh thin a ni.

Sorkar hna thawhna lam:
Upa Lalrema hi, Ṭhing tam lai (1977-79) khan Sorkarah lutin CD Department-ah a awm a. CD Deptt hi Community Development Deptt niin kum 1983-84 khan Rural Development Deptt tih a ni ta a. Sorkar hna a neih dan pawh hi a tluang ang reng hle a. Tum khat chu, khatih laia Revenue Officer Pu H. Raltawna khan, hna ruak a hriat khan “ka pu khan a thawk duh ang em aw?” tiin a rawn hrilh a. Pu Rema chuan, “Duh e, min lo dah rawh u, mahse Lo ka la vât a” a ti a, Lo vah zawh veleh Aizawlah chuan a kal ta a, a hna chu a zawm nghal ta a ni.

Han sawi zau hlek ila. Hetia hnaruak a awm thu leh a thawh duh leh duh loh rawn zattu Pu H.Raltawna IAS hi Upa Lalrema te kianga seilian, kawng engkima a kaihhruai seilen a ni. Sorkar hna a thawh ṭantirh lai hian Sorkar hnathawk, Deptt hrang hranga thawke kha an inhawh kual fo thin a. Pu Rema pawh hian a chhungte hrilhin, Phullen A.O hnenah amah chu hawh chhuah dil tir turin a ti a. Phullen A.O pawh chuan Pu Rema chu hawh a dil ta a, tichuan Phullen A.O Office ah chuan a insawn ta a.

A hnu deuhah Sorkar chuan Department te chu, hnathawktu inhawh kual a phal ta lo a, tichuan Pu Rema pawh chu ama Deptt-ah let lehin BDO Office Darlawnah a awm ta a. Darlawnah hian kum khat zet a awm hnuah Phullenah CD Deptt hawn a ni ve ta a, tichuan Pu Rema pawh Phullenah a insawn ve ta a, Pension thlengin a thawk zui ta a ni.

Pa titi thiam leh fiamthu duh a ni:
Upa Lalrema hi pa kawm nuam tak, ti ti thiam tak, fiamthu duh bawk si a ni a, a kianga awm chuan nuih inpeih reng a ngai thin. Fiamthu duh leh hlim thei tak a nihna hi, amah nen mumal taka kan inkawm hnuhnung ber, kum 89 a nih tawh pawh khan a la nunpui reng a, ṭawng pawh harsat tawh chung khan, fiamthu nen kan la nui ar ar a ni. Tawngkam bungrua tha tak tak a nei a, Kohhran hnatlang tura Kohhran mipuite fuih phur pawh a thiam hle thin. A fiamthu leh a titite hi lakkhawm a, dah that tham a neiin ka hre thin.

A mizia thenkhat:
Kan sawi tak ang khan, Upa Lalrema hi pa fiamthu duh leh titi thiam, tute tan pawha kawm nuam em em a ni a, a hriatna pawh a tha hle a ni. A mizia tilang chiang em em tu, a chanchin ka hriat pakhat chu, hman kum tawh khan Diakkawna dawrkai pakhat chuan, “Upa Rema hi dawrah lo dak lutin, ‘hei, kan tuteho hi, naupang mai an la ni a, in Dawrah hmawmsawm leina, bâ te an lo nei mial lo maw?’ tiin a kal pahin Ba an neih leh neih loh a rawn zawt leh zauh thin” a ti.

A pa Chanchin tlem hi zep tel hram ila:
Upa Lalrema hi eng ang chhungkua atanga lo seilian nge a nih tih hriat nan, a pa chanchin tlem hi han zep tel hram ila.

A pa Upa Ralkaikima kha, Khandaih kua Pathianthuawih hmasa zing ami a ni a. Kum 1906 vela Pathian thuawih (Kristian) te tihduhdahna chuan zual lam a pan hle a. He tihduhdahnaah hian khawnbawl upa, fing leh thunei tak Darkhuma fapa Saiṭhuama chu a phusa ber zingah a tang a. Saiṭhuama hi lal Khawnbawl upa fa a nih baka, a pa lianin a chak hle a, mi ten an zahin an hlau hle a, tihduhdahna kawngah ngat phei chuan lal ai pawhin an hlau zawk hial a ni awm e. Hetihlai a tihduhdahna avang hian Tv Chalbuanga pawh thiin Mizo Kristian Martar hmasa ber a nih phah hial nghe nghe a nih kha. Heta Darkhuma hi tuna PHC tlang ni ta hming hmasa “Darkhuma veng tlang” hming put chhan a ni.

Ni khat chu, Ralkaikima nu Pi Saihnuaii (Upa Lalrema pi) chu chhuat daiah thu thluangin a fapa tleirawl uaih tawh Ralkaikima (Upa) chu a mal a lukham tir a, a lu keuin a hrik a en sak a. Chutih lai tak chuan Khawnbawl upa fapa Saiṭhuama, Kristian ten an hlauh em em mai chu, an inah chuan a dak lut hlawl mai a. Kristianhote an tiduhdah nasa si a, Kristian an nih avangin Saithuama chuan a rawn nghaisa dawn a nih an ring nghal mai a. Saithuama chuan, “Saitualah kuli a kal tur a ni a, chuta kal tur chu i ni e, a kal ni tur chu Pathianni a ni ang. Pathianni a kal i duh loh chuan, Inrinniah nangmahin lo zuk inchhawp rawh”  tiin tleirawl Kaikima chu a rawn hrilh ta mai a.

Kaikima chu Kristian a ni a, Pathianni chu a serh duh ngei dawn a ni tih hriain, chumi tibuai tur chuan Pathianni ah tak kal turin an ti a ni tih chu a rin theih mai a. Tleirawl ve uaih tawh mah ni se, khaw karkawng hla tak, kawng awm mumal bawk si lo a mahni chauha Kuli a kal chu a huphurh hle a, mahse  Pathianni serh loh a duh si lo. Tichuan ram hnuai sa hlauhawm karah, hlau chung chungiin amah chuan a kal ta a.

Tunlai angin kawng mumal a la awm si lo, chutiang ngaw kar kawnga Khandaih atanga Saitual kal chu a namai lo hle a. Thanglailung kaltlangin, Arthladawn mualah kawng sah pawp mumal lo tak, kal harsa tak zawhin Chhirdemah a chhuk a, chuta tangin Darkhuangtlang mual a liamin, Tuivawl a kan a. Tuivawl atangin ram vah kawngah Sihfa a pan leh a. Sakei hnu, lian deuh leh te deuhte, hnu hlui deuh leh hnu thar deuh te a bak chuk mai a. Tleirawl mai a la ni bawk si a, hlau chung chung chuan Saitualah chuan a in dah fel thei ta a. Vanneih asiamin engmah tibuaitu a tawk lo hlauh bawk a. Tichuan tluang takin a haw ve leh thei ta hlauh a. Chutiang chuan Pathianni serh duh vangin hrehawm nasa tak a lo tuar tawh a ni.

Nakinah chuan, Kristiante tiduhdahtu Saithuama bawk chuan ring leh fiah takin “Ralkaikim” tiin a hmin pumin, pawn atang chuan a ko lung lung a.  Pathianni a serh loh phah nan Kuli turin an tir a, mahse, an rin loh deuhin a hma niin a lo dah fel der mai si a. An Kristian ruh hle tih a lang reng si a, chuvangin a rawn nghaisa tawh ngei dawn a nih ringin a lo hlauthawng hle mai a.  Saithuama chuan, “Pathian thu I la awih ta reng em?” a rawn ti a. A zawttu chu a pa lianin a chak si, engtin nge a tih ang aw? Pathian thu a Awih zel thu a hrilh chuan, nasa takin a nghaisa ang tih chu a rinlawk theih a. “Awih reng lo e” a tih chuan Isua a phatsan a ni dawn si. A ngawi vang vang a, a hnu deuhah chuan “Awih e”  tiin a chhang ta a. Chutah le! Rin loh takin Saithuama chuan, “Lo awih reng rawh u, kei pawh ka la rawn awih duh ve mai thei a ni” a ti a, a kal ta daih mai a! A thinrim hle dawn emaw tih laia, rin loh tak mai a chhan avang chuan Kaikima chu a lawm em em a, a thawveng huai a. Hlau chung chunga Pathian a phatsan lo chu a hlim phah hle a ni.

Upa Ralkaikima chu Kohhranah inhmang zelin a hruaitu pawimawh zingah a tel a. Changzawl awm lai kum 1907 a  lal Vanphunga leh Zosapte an inhmuh thiam loh khan, lal Vanphunga khan, a fapa Lalbuaia Sailo (Luangpawn lal ni ta) leh Pu Ralkaikima (Upa Lalrema pa) leh Pu Vawma (Khawnbawl upa, Ztr Hranga pa)  te chu Aizawlah Bawrhsap dawr turin a tir zui a. Vanphungan Pathian thu awihte tihduhdah a bansan loh chuan, a lalna ban tir a nih tur thu Bawrhsapin a lo sawi thin chu, Vanphunga lamkalte hian lal Vanphunga hi an lo hrilh ngam lo thin a lo ni a. Mahse Upa Ralkaikimateho hi chuan zep lovin an hrilh ta vek a, Kristiante tihduhdahna pawh a ziaawm phah ta deuh a ni awm e.

Kum 1910 ah Thanglailungah an insawn leh a, lal Vanphunga fapa Awksarala chu lal a ni zui a. Thanglailung awm atang hian Kristiante tihduhdahna a lo reh ta a. Krismas te pawh ruai nen an hmang tan a. Kohhran pawh lo changtlung sawt hle a. Kum 1913 ah Kohhran Upa thlan a ni ta a. Aizawl atangin ringtu hmasa Pu Thanga ten an inthlanpui a. Ralkaikima, Kuaia, Zokung leh Tuaha te an thlang a. Ralkaikima, Kuaiate, Tuahate hi, hemi kum vek kum 1913 hian Aizawl Presbytery chuan Kohhran Upa atan a nemnghet zui nghal a. Tichuan Khandaih Kohhran kal zel, tuna Phullen Kohhran nita a Upa hmasa ber an lo ni ta a ni.

Upa Lalrema pa Upa Ralkaikima a thih khan, kan ram leh hnamin kalphung, kan inrelbawl dan a inder danglam lai tak a ni a. Zalen Pawl leh Union pawlte chu an thu a inhmuh loh hle  lai a ni a, chuvangin Upa Ralkaikima a thih khan, thlan lai tura chhuak ngam pawh an awm meuh lo a ni. Mahse, Pu Neihtawna (s/o Pu Neihruma khawchhiar) khan hma hruaiin Pu Ralkaikima thlan chu an lai ta a, an tuihal hlauin Nu ṭhenkhat ten thlanah Thingpui an pe a ni tihte pawh sawi zui thui tawh lo mai ang.

Phullen khaw pa lar leh hlu, hetia a’n thi ta mai hi a uiawm tak zet a, a kalsan tak a chhung leh khatte kan tawrhpui tak zet. Hetih lai hian, hun rei tak chhung thahnem ngai tak leh hlim taka A rawng a lo bawlsak ṭhin Lal Isua kianga awm tawh turin, Van khawpui chuan hlim takin an lo hmuak ngei ang tih ka ring e.

Note: Hei hi a Birthday puala ka ziah tawh ka rawn ziah belh thuak thuak a ni a, a fel lo lai leh dik lo lai pawh a awm palh mai thei e.

Buata Bawihtlung Dt 05.03.2019


Comments

Popular posts from this blog

PHULLEN DIARY 2020

MARTAR CHALBUANGA CHHANGTE - MIZO ZINGA KRISTIAN MARTAR HMASA BER